Liệu pháp miễn dịch – Trụ cột thứ 5 trong cuộc chiến chống ung thư

Sự phát triển về hiểu biết của con người về vai trò của hệ miễn dịch trong ung thư

Ung thư là một thuật ngữ không phải để chỉ một mà là một nhóm các bệnh liên quan đến sự tăng sinh không kiểm soát của các tế bào bất thường để hình thành khối u. Không dừng lại ở đó, các tế bào này còn có thể lưu thông qua các mạch máu đến các cơ quan hoặc mô khỏe mạnh để tăng sinh thành khối u mới (sự di căn). Trong nhiều thập kỷ qua, đã có nhiều phương pháp điều trị được phát triển nhằm loại bỏ căn bệnh này, có thể kể đến như phẫu thuật, y học hạt nhân,...Một số đã được trao giải Nobel như Liệu pháp hormone đối với ung thư tuyến tiền liệt (Huggins, 1966), Hóa trị (Elion và Hitchins, 1988), và Ghép tủy xương để điều trị bệnh bạch cầu (Thomas, 1990). Tuy nhiên, khi bệnh đã tiến triển đến giai đoạn muộn, việc điều trị ung thư trở nên hết sức khó khăn vì tế bào khối u lúc này đã di căn đến nhiều cơ quan trong cơ thể khiến cho việc phẫu thuật là điều bất khả; đồng thời, chúng còn biến đổi đặc tính di truyền nhờ vậy tránh được tác động của hóa trị và xạ trị. Do đó, yêu cầu cấp thiết đặt ra phải tìm được một chiến lược điều trị mới (6).

Từ lâu, con người đã biết đến vai trò của hệ miễn dịch trong việc kiểm soát sự hình thành của các khối u bởi những bệnh nhân bị suy giảm chức năng của hệ thống này có nguy cơ mắc ung thư cao hơn hẳn so với người bình thường. Không những vậy, lịch sử y khoa đã có những trường hợp thoái lui của nhiều loại khối u ác tính (spontaneous regression of many types of malignant tumors) không phải do việc điều trị. Hiện tượng này có thể được lí giải bằng các cơ chế điều hòa của hệ miễn dịch (7).

Trong các y văn từ thời Ai Cập cổ đại cho đến đầu thế kỷ 18 ở Châu Âu, các bác sỹ đã ghi nhận về những trường hợp mà khối u dường như bị đẩy lùi hay thậm chí biến mất hẳn ở một số bệnh nhân hồi phục sau nhiễm trùng hoặc sốt cao. Tuy nhiên, vào thời điểm đó, sự hạn chế về kiến thức cũng như kỹ thuật chưa cho phép con người có thể điều biến hệ miễn dịch để ứng dụng trong điều trị ung thư. Vào năm 1868, một bác sỹ người Đức tên là Wilhelm Busch đã chủ động tiến hành gây nhiễm viêm quầng (erysipelas) ở những bệnh nhân ung thư của mình và theo dõi. Kết quả cho thấy các khối u đã thu nhỏ lại. Tiếp đó vào năm 1882, một bác sỹ người Đức khác là Friedrich Fehleisen đã lặp lại thử nghiệm của Busch và cũng thu được kết quả tương tự. Tuy nhiên, ông còn đi xa hơn người đồng nghiệp của mình khi còn xác định được Streptococcus pyogenes là nguyên nhân gây ra viêm quầng. Đây có thể xem là những nghiên cứu đầu tiên của con người về tiềm năng trị liệu ung thư của hệ miễn dịch. Và bước ngoặt thực sự đến vào năm 1891, khi mà William Coley (Hình 4), một bác sỹ ngoại khoa xương khớp ở Bệnh viện Memorial, New York, lúc đó chỉ mới 29 tuổi, đã chữa khỏi cho một bệnh nhân nam có khối u ác tính ở cổ (nhưng không thể tiến hành phẫu thuật để cắt bỏ) bằng việc gây nhiễm Streptococcus pyogenes. Không những vậy, Coley còn nhận thấy không hề có một dấu hiệu nào về sự tái phát trở lại của căn bệnh ở người đàn ông này (8). Khi đó, Coley tin rằng việc kích thích hoạt động của hệ miễn dịch có thể giúp điều trị ung thư. Vì thế, trong 43 năm kế tiếp, Coley và cộng sự đã thực hiện biện pháp trị liệu này cho hơn hàng ngàn bệnh nhân bằng cách tiêm vào người họ một chế phẩm sinh học chứa Streptococcus pyogenes bị bất hoạt do nhiệt (hỗn hợp này được biết đến với cái tên là Vaccine của Coley). Các con số báo cáo về những trường hợp thuyên giảm và khỏi bệnh là hết sức ấn tượng, đặc biệt là ở những bệnh nhân sarcoma mô mềm và sarcoma xương.